Hoang mạc, sa mạc là gì? Khám phá sự khác nhau giữa hoang mạc & sa mạc

Hoang mạc, sa mạc là gì mà nhiều người vẫn bị nhầm lẫn khái niệm hai vùng khí hậu này. Hãy để các chuyên gia của Thoitiet4m.com giúp bạn giải đáp và so sánh sự khác nhau giữa chúng.

Hoang mạc là gì?

Hoang mạc là vùng chịu ảnh hưởng của khí hậu khô nóng và khắc nghiệt, đại diện cho những khu vực có khí hậu nhiệt đới lục địa khô. Lượng mưa tại đây rất ít, chỉ khoảng 200mm/năm. Ngược lại lượng bốc hơi tại đây rất lớn, từ 900 – 1500mm ở trên mặt nước thoáng.

Do vậy nước tại các hoang mạc rất hiếm, đặc biệt thường không có sông và suối. Việc thiếu nước khiến cho điều kiện sống tại đây trở nên khắc nghiệt, có rất ít loại động thực vật có thể sinh sống tại môi trường này.

Chỉ có một số loài thực vật thuộc bộ gai họ xương rồng có thể sinh thường tại khu vực này.

Sa mạc là gì?

Sa mạc hay còn được gọi là hoang mạc cát. Tương tự như hoang mạc, sa mạc cũng là nơi có khí hậu khắc nghiệt và mưa ít. Nhiệt độ cao và bức xạ mặt trời lớn dẫn đến sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm, có thể lên tới hơn 80°C.

Chính vì điều kiện thời tiết khắc nghiệt nên hệ sinh thái sa mạc cũng có rất ít loại động thực vật có thể sinh sống và phát triển tại đây. Ở đây có thể xuất hiện tình trạng bão cát ở sa mạc cực kỳ nguy hiểm, là 1 dạng thời tiết cực đoan.

Điều kiện để được tính là sa mạc gồm:

• Diện tích: Từ 125 km vuông trở lên.
• Có cát hoặc cát thổi, bao phủ hơn 20% bề mặt.

Hoang mạc và sa mạc có gì khác nhau

Hoang mạc và sa mạc có những đặc điểm tương đối giống nhau. Tuy nhiên vẫn có những đặc điểm khác nhau.

Thời tiết và điều kiện sống tại sa mạc có phần khắc nghiệt hơn hoang mạc. Sa mạc hầu như không có mưa, độ ẩm bằng 0 và lượng bốc hơi lớn do nhiệt độ cao.

Phân chia các loại hoang mạc phổ biến

Hiện nay có rất nhiều loại hoang mạc khác nhau. Các chuyên gia sau quá tình nghiên cứu, đã chia hoang mạc thành các loại dựa theo thành phần cấu tạo và tính chất của hoang mạc, cụ thể như sau:

Dựa vào thành phần cấu tạo

Dựa vào các thành phần cấu tạo, các chuyên gia chia hoang mạc thành 4 loại như sau:

Hoang mạc đất sét

Hoang mạc đất sét có lượng mưa ít và nhiệt độ theo mùa dao động từ -40 – 40°C.

Hoang mạc đất muối

Hoang mạc đất muối hình thành do các trận động đất, dẫn tới thay đổi hình dạng địa lý tại đây. Nhiệt độ trung bình tại vùng này khoảng 45°C vào mùa hè và có tuyết đóng băng vào mùa đông.

Hoang mạc cát

Hoang mạc cát hay còn được biết đến là sa mạc. Nơi đây thuộc kiểu hoang mạc nóng với nhiệt độ cao trung bình trên 40°C vào ban ngày.

Hoang mạc đồi núi

Hoang mạc đồi núi thường là kiểu hoang mạc lạnh hoặc có thể nóng vào ban ngày và lạnh vào ban đêm. Kiểu hoang mạc này thường có độ cao rất lớn, khoảng hơn 3000m. Lượng mưa tại nơi này thấp, trung bình ít hơn 40mm/năm.

Dựa vào tính chất của hoang mạc

Hoang mạc nóng

Hoang mạc nóng có nhiệt độ cao vào mùa hè dẫn tới lượng bay hơi lớn hơn lượng giáng thủy. Ngoài ra, thời gian này thường có gió mạnh và không có mây. Vào mùa đông, nhiệt độ thay đổi đáng kể. Biên độ nhiệt dao động hàng ngày rất cao đến 22°C hoặc hơn.

Hoang mạc lạnh

Hoang mạc lạnh hay còn được gọi là hoang mạc ôn đới. Các hoang mạc này phân bố ở vĩ độ cao hơn so với hoang mạc nóng. Một số nơi có không khí lạnh khô mang theo chút hơi ẩm, ít giáng thủy và chủ yếu là tuyết.

Hoang mạc bán khô hạn

Hoang mạc bán khô cằn nhận được 200 đến 500mm lượng mưa mỗi năm. Mưa chủ yếu vào các mùa lạnh làm thúc đẩy tăng trưởng của thực vật.

Hoang mạc ven biển

Hoang mạc ven biển chủ yếu nằm trên các rìa phía Tây của lục địa, nơi có dòng hải lưu lạnh từ dưới đáy đại dương. Khu vực ven biển có nhiệt độ và lượng mưa rất thấp, giáng thủy chủ yếu là ở dạng sương mù và sương giá. Các hoang mạc này  thường dài và hẹp, được giới hạn ở phía Đông bởi các dãy núi.

Hoang mạc khu vực ven biển chủ yếu được phân bố ở Tây Nam châu Phi, Chile, miền Nam California và Baja California.

Hệ sinh thái hoang mạc như thế nào?

Hoang mạc là nơi có khí hậu khắc nghiệt, vì vậy hệ sinh thái tại đây có những đặc điểm riêng biệt.

Thực vật trên hoang mạc

Thực vật sinh sống tại đây hầu hết là những loại cây có khả năng chịu hạn cao và có thể thích nghi với môi trường.

• Cây mọc hàng năm và có vòng đời ngắn, phát triển nhanh, sinh trưởng trong mùa mưa, hạt đủ khả năng tồn tại trong mùa khô dài.
• Cây mọng nước, có khả năng tích trữ nước. Lá có thể biến thành gai để hạn chế tối đa sự mất nước của cây.
• Ngoài ra còn có những loại cây lớn lâu năm, bộ rễ ăn sâu để hút nước ở các tầng đất sâu.

Động vật sống trên hoang mạc

Những loại động vật tại hoang mạc nóng phải là những loại có khả năng chịu nóng và chịu khát cao. Tương tự, những loài động vật sinh sống tại các  hoang mạc lạnh cần có khả năng chịu rét cao. Hệ sinh thái động vật tại hoang mạc phong phú từ những loài như tắc kè cho đến linh dương, linh cẩu, lạc đà…

Nguyên nhân hình thành hoang mạc

Những nguyên nhân chính dẫn đến hình thành hoang mạc là do thực trạng biến đổi khí hậu toàn cầu và tác động từ con người.

Ảnh hưởng của dòng biển lạnh

Các dòng biển lạnh sẽ ngăn hơi nước thổi từ biển vào đất liền, khiến khí hậu khô hạn và khó mưa. Điều này là một trong những nguyên nhân gây ra hoang mạc.

Vị trí nằm dọc theo hai đường chí tuyến Bắc – Nam

Ở hai khu vực đường chí tuyến Bắc – Nam, nhiệt độ trung bình mỗi năm cao, khí hậu thường xuyên khô hạn nên hình thành hoang mạc.

Vị trí nằm sâu trong các lục địa (lục địa Á – Âu)

Càng vào sâu lục địa, lượng mưa càng giảm. Việc này dẫn tới hình thành hoang mạc nhiều hơn so với các vùng ven biển.

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu

Hiện tượng biến đổi khí hậu dẫn đến ảnh hưởng của nóng lên toàn cầu, nhiệt độ tăng cao, khí hậu thất thường. Từ đó, gây ra hiện tượng hoang mạc hóa.

Tác động của con người

Nạn phá rừng và khai thác rừng bừa bãi là một trong những nguyên nhân gián tiếp tạo thành hoang mạc tại nhiều nơi. Ngoài ra, một tác động khác ít được nhắc đến là tác hại của cháy rừng dẫn đến thay đổi cảnh quan, quần thể cây cỏ, cây gỗ bị loại bỏ dẫn đến tình trạng xói mòn, sa mạc hóa.

Hoang mạc, sa mạc ảnh hưởng gì tới cuộc sống con người?

Hoang mạc và sa mạc gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới cuộc sống con người, cụ thể như sau:

Ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt

Hiện tượng hoang mạc và sa mạc gây ra tình trạng thiếu nước đối với người dân. Nắng nóng kéo dài ảnh hưởng đến sức khỏe, gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về da và hô hấp.

Người dân ở đây theo đuổi lối sống bán du mục. Có nghĩa là họ di chuyển liên tục để thích nghi với thời tiết. Chẳng hạn, mùa hè định cư trên vùng giáp sa mạc để trồng trọt và chăn nuôi. Đến mùa thu và mùa đông sẽ đến những vùng đất khác ấm áp hơn.

Ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên thiên nhiên

Theo nghiên cứu, có 15 loại mỏ khoáng sản trên Trái đất và 13 trong số đó tìm thấy ở các sa mạc. Vì vậy, nơi đây là điểm khai thác tài nguyên quan trọng, ảnh hưởng lớn đến kinh tế địa phương và toàn cầu.

Lý do việc hình thành khoáng sản nhiều tại địa hình này bởi nước thấm qua mặt đất hoặc bốc hơi nhanh để lại cặn khóa chất. Đây là quá trình tự nhiên và điển hình để tạo các mỏ quặng lớn.

Các tài nguyên được tìm thấy nhiều tại sa mạc gồm: Muối, Borat, thạch cao.Trong đó, Borat được tìm thấy nhiều ở sa mạc Great Basin ở Mỹ. Loại khoáng sản này được sử dụng trong sản xuất thủy tinh, men, gốm sứ, ngành công nghiệp dược phẩm, hóa chất.

Ảnh hưởng đến hệ sinh thái

Sự thay đổi của khí hậu hoang mạc ảnh hưởng đến sự đa dạng sinh học, làm thay đổi hệ sinh thái và môi trường của các loài động – thực vật. Nguồn tài nguyên nước thiếu trầm trọng dẫn đến các loài sinh vật (động vật, thực vật) đều là những loại có thể thích nghi với môi trường khắc nghiệt.

Bản thân chúng cũng không thể sống ở môi trường khác, có thể nói đây là mặt tích cực của sa mạc trong đa dạng sinh học loài.

Một lợi ích khác của địa hình sa mạc mà ít người biết đến: Nơi đây là bể chứa carbon, giúp giảm bớt phần nào ảnh hưởng của hiệu ứng nhà kính. Theo đó, các loại vi khuấn nằm trong tầm ngậm nước dưới cát đã thu giữ dần lớp carbon trong không khí, giải quyết phần nào vấn đề môi trường mà nhiều quốc gia phải đối diện.

Thêm một bằng chứng cho luận điểm này: Công ty Brilliant Planet trụ sở London đã thuê một phần diện tích của phía nam Sahara để nuôi tảo hấp thụ carbon dioxide, thải oxy thông qua quang hợp. Giám đốc điều hành của công ty cho biết cần khai thác hợp lý môi trường ở sa mạc để xử lý vấn đề về môi trường.

Top những hoang mạc lớn nhất thế giới

Những hoang mạc lớn nhất thế giới có diện tích trung bình trên 1 triệu km² bao gồm:

• Hoang mạc Nam Cực (14.2 triệu km²)
• Hoang mạc Bắc Cực (13.9 triệu km²)
• Sa mạc Sahara (9.1 triệu km²)
• Sa mạc Ả Rập (2.6 triệu km²)
• Sa mạc Gobi (1.3 triệu km²)

Ngoài ra còn có hoang mạc nhỏ khác như hoang mạc Atacama với diện tích 105.000 km².

Câu hỏi thường gặp về hoang mạc và sa mạc

Giải đáp những câu hỏi thường gặp về hoang mạc và sa mạc hiện nay.

Diện tích hoang mạc Sahara chiếm bao nhiêu diện tích lục địa châu Phi?

Sahara là hoang mạc lớn thứ ba trên thế giới, với diện tích hơn 9 triệu km². Tìm hiểu về hoang mạc Sahara người ta nhận ra nơi đây gần bằng 1/3 diện tích của lục địa châu Phi.

Vậy, hoang mạc Sahara thuộc châu lục nào? Đáp án là châu Phi, cụ thể là phía Bắc châu Phi.

Việt Nam có sa mạc không?

Việt Nam không có sa mạc. Tuy nhiên nước ta có những “tiểu sa mạc” ở các tỉnh miền Trung dành cho khách du lịch tham quan trải nghiệm.

Hoang mạc hóa là gì?

Hoang mạc hóa hay sa mạc hóa là hiện tượng suy thoái đất đai ở những vùng khô cằn khắc nghiệt. Hiện tượng này có thể xảy ra do tác động môi trường và con người trong quá trình sinh hoạt.

Hoang mạc lạnh là gì?

Hoang mạc lạnh hay còn gọi là hoang mạc ôn đới. Kiểu này phân bố ở các vĩ độ cao hơn so với sa mạc nóng do không khí khô. Tại các hoang mạc lạnh không khí thấp và mang theo hơi ẩm và thường có các trận bão tuyết tương tự như bão cát ở sa mạc.

Sa mạc lớn nhất thế giới ở đâu?

Khi được hỏi sa mạc nào lớn nhất thế giới chúng ta thường nghĩ ngay tới sa mạc Sahara với diện tích hơn 9 triệu km².

Hoang mạc Sahara nằm ở khu vực nào của Châu Phi?

Sahara nằm ở phía bắc châu Phi và đã hơn 2.5 triệu năm tuổi tính đến hiện nay.

Hoang mạc nào lớn nhất thế giới?

Nam Cực là hoang mạc lớn nhất thế giới với hơn 14 triệu km². Nơi đây là hoang mạc lạnh được bao phủ băng tuyết quanh năm.

Sa mạc ở Việt Nam là ở đâu?

Ở Việt Nam có các “tiểu sa mạc” tại Bình Thuận và Ninh Thuận, là nơi các du khách có thể ghé thăm trải nghiệm và vui chơi.

Bán hoang mạc là gì?

Bán hoang mạc không phải là một loại hoang mạc mà nó là kiểu khí hậu. Khí hậu bán hoang mạc còn được gọi là khí hậu bán khô hạn.

Kết luận

Hoang mạc, sa mạc là gì đã được lý giải chi tiết. Từ đó giúp bạn có thể phân biệt được hoang mạc và sa mạc khác nhau như thế nào. Ngoài ra, bạn có thể tiếp tục theo dõi Thoitiet4m.com để không bỏ lỡ những thông tin thời tiết khí hậu.