Lũ quét là gì? Nguyên nhân hình thành & cách phòng chống 5 dạng lũ quét thường gặp nhất

Lũ quét là gì khiến nhiều người dân phải lo sợ mỗi khi có dự báo xảy ra hiện tượng thiên nhiên này.  Đây là một sự kiện rất nguy hiểm, đe dọa tới các vùng đặc biệt là khu vực miền núi, có độ dốc lớn và gây ra những thiệt hại khốc liệt về sức người và của. Vậy làm cách nào để có thể phòng và tránh cũng như giảm thiểu tác hại do lũ quét gây ra.

Lũ quét là gì?

Lũ quét là một trong những loại lũ mang một khối lượng nước khổng lồ, xảy ra đột ngột và bất ngờ trên các sườn dốc hay các sông suối nhỏ ở miền núi. Tốc độ dòng nước khi xảy ra hiện tượng này thường rất lớn và cuốn theo đó là bùn đá, sạt lở đất nghiêm trọng.

Đây được đánh giá là một hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm, đe dọa trực tiếp tới cuộc sống của người dân trong và ngoài khu vực.

Quá trình hình thành lũ quét diễn ra thế nào?

Lũ quét được hình thành khi có một khối nước khổng lồ được tạo ra bởi mưa, bão, bão nhiệt đới hoặc băng tan chảy trên núi đột ngột chảy xuống. Ngoài ra, khi vỡ đập hay xả lũ bất ngờ, vội vàng với khối lượng nước xả cực kỳ lớn (hàng ngàn mét khối/ giây).

Khối nước này di chuyển rất nhanh từ nơi có địa hình cao xuống các khu vực thấp hơn và cuốn theo tất cả những gì có trên đường đi của nó. Hậu quả lũ quét có thể khiến cho hàng nghìn người dân mất nhà cửa, vật nuôi và hoa màu, bên cạnh đó nếu như không phòng tránh kịp thời, mạng sống của họ cũng dễ bị đe dọa.

Từ quá trình này, mọi người có thể đưa ra cảnh báo lũ quét bằng cách theo dõi thông tin dự báo thời tiết. Ví dụ xem dự báo thời tiết Đà Nẵng hôm nay, nếu thấy mưa lớn hoặc bão thì cần thực hiện trước các biện pháp phòng chống lũ quét, bảo vệ tài sản và con người an toàn.

Các đặc điểm quan trọng của lũ quét

Lũ quét thường có một số đặc điểm riêng biệt, khác biệt hẳn với các loại lũ khác như lũ ống hay lũ lụt (tìm hiểu hiện tượng lũ lụt là gì). Nhìn chung hiện tượng trên có một số đặc điểm bao gồm:

Thời gian xảy ra lũ quét rất đột ngột

Lũ quét thường xảy ra rất đột ngột, thường xảy ra vào ban đêm hoặc sáng sớm. Tốc độ dòng lũ đi qua là rất lớn và có thể quét sạch mọi thứ trên đường đi của nó.

Một cơn lũ quét có thể kéo dài từ vài phút cho tới vài giờ và gây ra cản trở lớn trong việc dự báo và ứng phó với lũ.

Sức tàn phá của lũ quét

Lũ quét có sức tàn phá lớn hơn rất nhiều lần so với lũ ống hay lũ lụt. Với tốc độ di chuyển cao, trung bình khoảng 15-20 km/h (khoảng 600 m3/s) có khi đạt 30 km/h (khoảng 900 m3/s) trên các sườn núi có độ dốc cao thì nó có thể cuốn trôi tài sản, vật nuôi và mạng sống của người dân trong khu vực nó đi qua.

Trong cơn lũ sẽ thường có một khối lượng lớn các vật rắn lớn, chiếm 3 – 10%, hoặc thậm chí hơn gây nguy hiểm cao.

Lũ quét thường xảy ra ở đâu?

Lũ quét rất dễ xảy những ngày mùa mưa tại các khu vực miền núi, có địa hình sườn núi dốc, dài và thoải sẽ là điều kiện cho các dòng chảy mạnh và siết xảy ra.

Ngoài ra, các khu vực có mật độ rừng hay cây che phủ thấp, dẫn đến bề mặt lớp đất không có vật cản cũng là địa hình dễ xảy ra lũ quét, sạt lở đất. Tùy thuộc vào độ dài và độ dốc của quãng đường mà chúng đi qua mà sức tàn phá càng lớn.

Đó là lý do các cơ quan ban ngành phải ngăn chặn tình trạng phá rừng để giảm thiên tai.

Tính khó dự đoán của lũ quét

Đây là một trong những loại thiên tai khó có thể dự đoán nhất hiện nay. Bởi vì, lũ quét xảy ra rất đột ngột và nhanh chóng mà người dân hay các đài báo khí tượng không kịp trở tay.

Vào mùa mưa, những cơn mưa lớn và dài ngày sẽ là tiền đề gây ra lũ nhất là khu vực núi dốc và đồi trọc. Tuy nhiên, rất khó để xác định thời gian mà lũ xảy ra hay địa điểm chính xác mà nó gây ảnh hưởng.

Các dạng lũ quét phổ biến trong tự nhiên

Lũ quét có thể phân chia thành nhiều dạng tùy thuộc theo điều kiện địa hình, nguyên nhân gây lũ. Ở Việt Nam thì có 5 dạng chính như sau:

Lũ quét sườn dốc

Nguyên nhân chính gây ra lũ quét sườn dốc chủ yếu là do mưa lớn đột ngột xuất hiện trên địa hình có độ dốc cao như sườn núi. Đây là điều kiện cho các khu vực sông, suối tập trung nước lũ nhanh và đổ về hạ lưu sông trong thời gian ngắn.

Thời gian xảy ra lũ thường vào đêm và sáng, tốc độ dòng chảy lớn, phụ thuộc vào độ dốc của địa hình. Dạng lũ này có thể càn quét tất cả mọi thứ trên đường đi của nó.

Lũ quét bùn đá

Khác với các dạng lũ khác, lũ quét bùn đá thường cuốn theo cả bùn và đá ồ ạt chảy với tốc độ lớn. Dòng lũ này thường có mật độ đá và bùn đậm đặc, cuộn chảy cùng với động năng vô cùng lớn.

Bùn và đá trong lũ một phần là có sẵn trong lòng suối chảy về phía hạ dòng, hoặc do sạt lở đất mà có.

Đây là dòng lũ đặc biệt nguy hiểm và gây ra tỷ lệ thương vong lớn trong khu vực mà nó đi qua.

Lũ quét nghẽn dòng

Lũ quét nghẽn dòng là do vỡ các đập tạm thời và bị các vật thể khác như cây, rác, bùn và vật thể khác làm nghẽn lại dòng chảy. Các tỉnh miền núi đặc biệt là vùng có nhiều chỗ trượt lở ven sông, suối thì rất dễ xảy ra loại hình lũ này.

Địa hình trượt lở là chỗ đang có sự biến dạng mạnh, lòng sông và suối xẻ lòng dữ dội, mặt cắt hẹp, sườn núi dốc. Khi mưa lớn kéo dài lại bị vật cản lại khiến ngập lụt diện rộng ở vùng lòng chảo hay thung lũng.

Khi mực nước lũ đã tích tụ được ngập tràn qua cả mức chắn sẽ dần trở nên mất ổn định và vỡ ra. Lượng nước ngập trong lòng chảo khi bị nghẽn dòng từ đó cũng được giải phóng và đột ngột lao về hạ lưu tạo thành sóng lũ lớn.

Lũ quét do vỡ đê, đập, hồ chứa

Sự cố vỡ đập, đê hay hồ chứa nước hay các công trình thủy điện, thủy lợi sẽ là nguyên nhân chính gây ra loại hình thiên tai lũ quét này. Loại lũ này có sức tàn phá rất lớn và có quy mô trên diện rộng thay vì chỉ tác động tới một vùng như các dạng lũ khác.

Lũ quét hỗn hợp

Đặc điểm của dạng này khác với 4 loại lũ quét điển hình kể trên, lũ quét hỗn hợp là tổng hợp giữa nhiều dạng thiên tai lại với nhau như sạt lở đất, đồi núi, lũ quét sườn dốc và lũ bùn đá. Nó thường xảy ra ở khu vực vùng núi của nước ta.

Khi xảy ra thảm họa này, cuộc sống của người dân bị đe dọa rất lớn vì nó có sức tàn phá rất mạnh mẽ và tác động trên khu vực rộng lớn, phá hủy toàn bộ.

Các nguyên nhân chính gây ra lũ quét

Lũ quét gây ra thiệt hại lớn cho người và tài sản tại các khu vực đi qua. Vậy thì, nguyên nhân lũ quét xảy ra là gì? Chuyên gia của chúng tôi đã tổng hợp được một vài lý do sau:

Mưa lớn dài ngày

Thật dễ dàng nhận thấy, mưa lớn là nguyên nhân hàng đầu gây ra các hiện tượng thiên tai thiên nhiên đặc biệt là lũ quét.

Lượng nước mưa lớn, thời gian mưa kéo dài nhiều ngày liên tiếp có thể làm tăng lượng nước trên mặt đất, sông, suối và ao hồ. Ban đầu có thể gây ra ngập lụt cục bộ, nhưng khi vượt qua sức chứa của hồ hay sông suối, khối lượng nước lớn này sẽ trực tiếp chảy nhanh và mạnh xuống vùng hạ lưu, tạo thành lũ quét.

Đồi núi trọc, thiếu độ che phủ

Lượng nước mưa hay khối lượng nước do vỡ đập có tốc độ chảy nhanh và tàn phá mạnh mẽ hơn so với những khu vực có thảm xanh phủ bóng.

Cây cối có thể cản trở tốc độ dòng chảy và làm giảm thiệt hại mà lũ đi qua. Việc các khu vực thiếu bóng cây hay đồi núi trọc sẽ có nguy cơ lớn xảy ra lũ ống, lũ quét hay sạt lở đất trong các mùa mưa, lũ.

Địa hình

Các vùng có địa hình dốc, thoải cũng là một trong những nguyên nhân gây ra lũ quét. Điều này tạo thuận lợi cho dòng nước gia tăng tốc độ chảy của mình và gây ra lũ quét, khiến người dân không kịp phòng tránh.

Hậu quả của lũ quét

Hiện tượng lũ quét thường tập trung ở các tỉnh núi cao thuộc phía Bắc, tỉnh duyên hải và một số khu vực khác. Mỗi đợt lũ qua đi, nó đều để lại tác hại rất lớn cho cả người và môi trường tự nhiên

Hậu quả lũ quét gây ra đối với con người như thế nào?

Sau mỗi mùa lũ quét đi qua, cuộc sống của con người lại rơi vào tình trạng bấp bênh, mất kiểm soát vì hậu quả lũ quét để lại rất lớn.

Thiệt hại về người và tài sản

Mỗi mùa lũ quét tới, mạng sống và tài sản của những người dân bị đe dọa rất lớn. Nó có thể cuốn trôi mọi thứ trong khu vực di chuyển từ nhà cửa, ruộng vườn hay gia súc và thậm chí là con người.

Phá hủy các cơ sở hạ tầng chung của con người

Lũ quét có sức tàn phá cao khác biệt hoàn toàn với lũ lụt vì tốc độ dòng chảy vô cùng lớn. Chính vì thế mọi cơ sở hạ tầng như cầu đường, nhà cửa, hệ thống điện, nước… có thể bị cuốn trôi theo dòng nước.

Khi tình trạng các cơ sở hạ tầng bị phá hủy, tàn phá, người dân sẽ phải trong cảnh bị cô lập và khó khăn về mọi mặt trong đời sống sinh hoạt và sản xuất.

Con người chịu tổn thất lớn về mặt kinh tế

Hiện trạng cây cối đổ rạp, nhà cửa bị cuốn trôi, diện tích đất sản xuất và kinh doanh bị cuốn trôi sau bão lũ để lại tổn thất nặng nề về kinh tế.

Để bình ổn lại cuộc sống của người dân, chính quyền địa phương và chính phủ hay thậm chí là cư dân sẽ chi ra một khoản không nhỏ để phục hồi lại khu vực sinh sống cho người dân sau lũ quét.

Hậu quả đối với môi trường tự nhiên

Ngoài ảnh hưởng tới cuộc sống của cư dân, môi trường tự nhiên cũng bị đe dọa nghiêm trọng sau khi mà lũ quét càn quét qua.

Môi trường các vùng xảy ra lũ sẽ bị xuống cấp nhanh chóng, ô nhiễm nguồn nước do rác thải, các chất độc hại mà dòng nước cuốn theo trên đường di chuyển.

Ngoài ra, đất đai đặc biệt là đất trồng lúa, ruộng nương sẽ bị rửa trôi hoặc vùi lấp do bùn đá trong dòng chảy. Nhiều diện tích đất trồng cây, sản xuất sẽ giảm năng suất vì bị mất đi phù sa vốn có.

Bên cạnh đó, hệ sinh thái cũng bị phá hủy theo. Diện tích lớn các thảm thực vật, cây trồng trên núi hoặc xung quanh vùng sau khi lũ quét đi qua bị cuốn trôi, bị gãy.

Tình hình lũ quét ở nước ta diễn biến như thế nào?

Mùa lũ quét ở Việt Nam thường xảy ra từ tháng 5 cho tới tháng 10 hàng năm, khi lượng mưa luôn đạt ở mức cao báo động, dao động từ 1000 tới 1500 mm mỗi mùa và có khi vượt qua 2000 mm.

Các tỉnh thành như Lào Cai, Điện Biên hay Yên Bái ở vùng núi phía Bắc hay miền núi phía Trung Bộ và Tây Nguyên, vào thời gian này chịu ảnh hưởng nặng nề của lũ quét và các dạng thiên tai khác.

Một trong những nguyên nhân chính khiến cho lũ quét thường xảy ra ở đây chính là mưa lớn, sụt lún đất đai do không có thảm thực vật bảo vệ và sự thi công trái phép các công trình thủy điện kém chất lượng.

Do tác động của biến đổi khí hậu, thực trạng lũ quét xảy ra ở Việt Nam ngày càng nghiêm trọng hơn.

Các biện pháp phòng tránh lũ quét hiệu quả, bền vững

Hàng năm, cư dân phải hứng chịu nhiều đợt lũ quét tràn về bất chợt. Đặc biệt là vào mùa mưa, bão, hiện tượng này xảy ra lại thường xuyên hơn đe dọa tới người và tài sản.

Chính vì thế, mọi người dân cần phải tuân theo những biện pháp phòng chống lũ quét của chính phủ và địa phương để giảm thiểu những rủi ro mà chúng gây ra.

Trồng cây và thực hiện giải pháp bảo vệ rừng phòng hộ

Trồng thêm cây xanh và áp dụng các biện pháp bảo vệ rừng là một trong những biện pháp tối ưu hàng đầu trong phòng tránh lũ quét và các thảm họa thiên nhiên khác. Điều này có tác động tích cực trong việc đảm bảo môi trường sinh thái vùng,tăng khả năng giữ nước và hạn chế được khả năng tập trung lũ.

Quản lý sử dụng đất theo quy hoạch

Các khu vực dễ xảy ra lũ quét, chính quyền không được duyệt đất cho người dân sử dụng để sinh sống hay sản xuất.

Đặc biệt cần có công tác di dân từ những khu vực có nguy cơ xảy ra lũ quét đến vùng an toàn để giảm thiểu tối đa thiệt hại về người.

Xây dựng các hồ chứa nước và các công trình khác để điều tiết lũ

Chính quyền địa phương cần khuyến khích bà con tham gia xây dựng các hồ chứa nước trong khu vực.

Chúng ngoài việc có thể điều tiết dòng nước lũ thì còn đem lại giá trị thủy lợi lớn cho vùng, phục vụ cho việc tưới tiêu và phát điện của người dân địa phương.

Khơi thông dòng chảy

Dòng chảy được dọn dẹp sạch trước các mùa lũ cũng là điều đáng lưu tâm. Người dân cần chú ý loại bỏ các chướng ngại vật như cây cối, công trình nhà ở phi hợp lý, dọn dẹp các vật liệu rắn, chất đống bên dưới lòng sông suối.

Điều này nhằm mục đích không để dòng chảy bị tắc, nghẽn, tránh trường hợp nước tích tụ lâu sẽ tạo thành lũ quét nghẽn dòng.

Kết luận

Lũ quét là gì và những hậu quả đáng gờm của chúng đối với khu vực mà lũ đi qua đã được giải đáp. Do tác động của biến đổi khí hậu nên tình hình thời tiết hay thảm họa thiên nhiên sẽ thay đổi bất thường.

Chính vì thế, hãy theo dõi trang web Thoitiet4m.com của chúng tôi thường xuyên để có những thông tin nhanh và chính xác nhất.