Ô nhiễm môi trường là gì? Tìm hiểu nguyên nhân, cách khắc phục vấn nạn ô nhiễm

Nhận thức rõ thế nào là ô nhiễm môi trường, hậu quả mà nó gây nên cho con người, các yếu tố thiên nhiên là điều rất cần thiết. Đây là vấn đề cấp bách trên toàn cầu, cần được chú trọng quan tâm.

Cần có những biện pháp khắc phục, giảm thiểu tình trạng môi trường bị ô nhiễm. Đây cũng là yêu cầu nhằm bảo vệ hành tinh sống của con người và các loài sinh vật.

Thế nào là ô nhiễm môi trường?

Ô nhiễm môi trường là sự thay đổi các thành phần tự nhiên trong môi trường theo hướng bất lợi. Bao gồm sự biến đổi các chất trong không khí, đất, nước, tài nguyên thiên nhiên, sinh vật sống hoặc năng lượng (ví dụ âm thanh, ánh sáng, phóng xạ…).

Điều này có nghĩa là tính chất hóa học, vật lý và sinh học đã bị thay đổi. Đa phần hiện tượng này đều xuất phát từ việc con người đưa các chất gây ô nhiễm vào tự nhiên.

Có thể phân chia ô nhiễm môi trường theo tính chất với 2 dạng sau:

• Ô nhiễm nguồn điểm: Xác định được chính xác các tác nhân gây nên. Ví dụ: Do nhà máy sản xuất, do công ty xử lý nước thải, đổ rác không đúng nơi quy định v.v.
• Ô nhiễm nguồn không điểm: Hiện trạng này xảy ra do nhiều tác nhân tạo ra. Chúng kết hợp với nhau tạo nên mức độ nhiễm độc rất nặng nề.

Theo thống kê từ tạp chí Science News, đã có tới 9 triệu người chết vì vấn nạn này trong năm 2015.

Thực trạng ô nhiễm môi trường hiện nay tại Việt Nam

Vấn đề ô nhiễm môi trường đang là mối nguy hại trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam. Đặc biệt ở những khu công nghiệp, các tỉnh thành đông dân cư như: Hải Dương, Thái Bình, Hưng Yên, Bắc Ninh, Hà Nội… với hiện trạng đang ngày càng đáng báo động.

Những ngôi làng gần khu công nghiệp, nhà máy hoá chất, sản xuất vật liệu xây dựng… tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, nguồn nước ngày càng nghiêm trọng.

Các con kênh, rạch nước đen ngòm, mùi hôi bốc lên nồng nặc. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường ở nước ta hiện nay chủ yếu là đến từ việc xả thẳng rác thải, hoá chất độc hại ra ngoài mà chưa qua xử lý.

Theo thống kê của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên Môi trường, trung bình mỗi năm có đến 9.000 người tử vong vì ung thư do sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm. Khoảng 20% dân số Việt Nam đang dùng nguồn nước bẩn trong sinh hoạt hằng ngày.

Nước ta đứng thứ 36 trong tổng số 177 nước bị ô nhiễm không khí cao nhất trên Thế Giới. Thuộc top 10 quốc gia trong khu vực Châu Á có chỉ số AQI cao nhất. Nồng độ bụi mịn ở một số thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh gấp 4,9 lần ngưỡng cho phép.

Ví dụ về ô nhiễm môi trường:

Nhiều tỉnh thành có các mỏ khoáng sản đang khai thác như Quảng Ninh, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Cao Bằng… ô nhiễm môi trường đất ngày càng nghiêm trọng. Đất đai trở nên khô cằn, bị xói mòn, sạt lở, mất dưỡng chất. Điều này khiến hoạt động nông nghiệp, nuôi trồng của người dân khu vực bị ảnh hưởng nặng nề.

Các loại ô nhiễm môi trường phổ biến nhất

Bên cạnh việc hiểu rõ ô nhiễm môi trường là gì, chúng ta cũng cần biết phân loại chúng để có phương án khắc phục, giảm thiểu hiệu quả nhất. Có mấy loại ô nhiễm môi trường phổ biến hiện nay là:

• Ô nhiễm không khí: Là hiện trạng không khí độc hại bởi khói bụi, các mùi hôi thối, hóa chất độc hại…
• Ô nhiễm nước: Nguồn nước bị nhiễm bẩn bởi sinh vật, vi khuẩn, các hoá chất có hại bị hoà tan trong nước.
• Ô nhiễm đất: Tình trạng đất bị mất đi những khoáng chất có lợi, cản trở sự sinh sản và phát triển của sinh thực vật.
• Ô nhiễm ánh sáng: Hiện tượng ánh sáng quá mức ảnh hưởng đến cuộc sống của con người cũng như động thực vật.
• Ô nhiễm tiếng ồn: Xảy ra khi lượng âm thanh quá ồn ào, vượt ngưỡng cho phép.
• Ô nhiễm nhiệt: Sự thay đổi nhiệt độ quá mức, mùa hè nắng nóng hơn, mùa đông lạnh giá hơn.
• Ô nhiễm tầm nhìn: Là hiện tượng thị lực của con người bị ảnh hưởng do khói bụi, rác thải, các vật dụng xả ra môi trường một cách bừa bãi.

Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường (bao gồm tự nhiên & con người)

Nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường chủ yếu đến từ hai yếu tố chính: hiện tượng tự nhiên và con người.

Các yếu tố tự nhiên làm ô nhiễm môi trường gồm những gì?

Các yếu tố tự nhiên dưới đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường:

• Sạt lở đất, đá quanh khu vực bờ sông bị cuốn vào dòng nước làm giảm chất lượng của nước.
• Tác hại của núi lửa từ các vụ phun trào tạo nên lượng lớn khói bụi ra môi trường.
• Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường nước do sự hoà tan nhiều chất muối khoáng có nồng độ cao vượt ngưỡng cho phép. Trong đó, có các chất gây nguy cơ ung thư như: Fluor, Asen, kim loại nặng…
• Các sinh vật trong tự nhiên khi chết bị phân huỷ thành chất hữu cơ ngấm xuống đất, nguồn nước cũng gây nên tình trạng nhiễm độc.
• Các cơn bão, lũ lụt, thiên tai như động đất, hậu quả của sóng thần…khiến rác thải dễ bị cuốn trôi, phát thải ra ngoài tự nhiên một cách nhanh chóng.

Các tác nhân từ con người khiến môi trường trở nên ô nhiễm hơn

Các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường chủ yếu đến từ con người, thông qua các hoạt động sản xuất, sinh hoạt hằng ngày. Bao gồm:

• Nước thải, rác thải từ hoạt động sinh hoạt hằng ngày của người dân, từ các cơ quan, bệnh viện, nhà hàng, khách sạn… Các chất thải này đều chứa thành phần dầu mỡ, vi khuẩn, chất rắn, chất dễ phân huỷ chưa xử lý mà xả trực tiếp ra sông, hồ, ao, suối…
• Chất thải từ phân, nước tiểu của gia súc, gia cầm, hoá chất độc hại, phân bón… không được thu gom, xử lý đúng cách.
• Các công ty, xí nghiệp, nhà máy thường xuyên xả khí, rác thải trong quá trình sản xuất ra môi trường mà chưa qua xử lý.
• Khí thải đến từ phương tiện giao thông sử dụng động cơ đốt cháy là xăng, dầu. Đặc biệt là xe gắn máy, xe mô tô đời cũ, hết thời hạn lưu hành, khi di chuyển tạo ra lượng lớn các loại khí độc hại ra ngoài không khí.

Hậu quả của ô nhiễm môi trường gây ra

Hiểu được thế nào là ô nhiễm môi trường giúp chúng ta phần nào biết được tác hại của nó đến đời sống con người cũng như thiên nhiên.

Ô nhiễm gây ra hậu quả gì đối với con người?

Hậu quả ô nhiễm môi trường ngày càng tác động sâu sắc đến con người từ nhiều khía cạnh. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra những vấn đề về sức khỏe. Từ đó, kéo theo hệ lụy về kinh tế, đời sống tinh thần của người dân, sự phát triển của một quốc gia.

Ô nhiễm môi trường không khí dẫn đến sự thay đổi các thành phần. Việc gia tăng các loại bụi mịn, siêu mịn, khí NO2, SO2…tác động xấu đến quá trình hô hấp của con người. Những khu vực bị ô nhiễm, người dân rất dễ mắc các bệnh về phổi, ung thư phổi, viêm mũi dị ứng, viêm phế quản, hen suyễn…

Các bệnh về da, gan, thận…xuất phát từ việc sử dụng nguồn nước không đảm bảo. Nước bị nhiễm Asen, chứa kim loại nặng, tàn dư của thuốc trừ sâu…là nguyên nhân dẫn đến 90% các ca tử vong do ung thư tại nước ta.

Việc giải quyết tác hại của ô nhiễm môi trường đối với con người là vấn đề nan giải của mỗi quốc gia. Không chỉ hao tổn về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến đời sống tinh thần của người dân. Một đất nước nhiễm bẩn, bệnh tật ở khắp mọi nơi chắc chắn sẽ không thể phát triển.

Hậu quả của ô nhiễm đối với thiên nhiên

Hậu quả của ô nhiễm môi trường là làm biến đổi khí hậu, phá huỷ hệ sinh thái. Các hoạt động đốt cháy nhiên liệu hóa thạch, chặt phá rừng, thải khói bụi ra môi trường… sản sinh ra các khí thải.

Chúng bị giữ lại ở bầu khí quyển, làm tăng quá trình hấp thụ nhiệt, gây hiện tượng hiệu ứng nhà kính dẫn đến hậu quả:

• Băng tan ở hai cực khiến mực nước biển tăng cao, gây ngập lụt, xâm nhập mặn trên diện rộng.
• Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu làm xuất hiện các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, lốc xoáy, sa mạc hoá, hiện tượng el nino…
• Phá huỷ hệ sinh thái, làm mất môi trường sống của nhiều loại động, thực vật, sinh vật biển, khiến chúng rơi vào tình trạng tuyệt chủng.

Q&A về môi trường ô nhiễm

Để thực sự hiểu rõ thế nào là ô nhiễm môi trường chúng ta cùng tham khảo một số câu hỏi liên quan đến vấn đề này.

Ô nhiễm môi trường là vấn đề của ai?

Trả lời: Ô nhiễm môi trường là vấn đề của toàn cầu, toàn xã hội. Cả người dân, chính quyền địa phương, các cấp, ban ngành phải chung tay để bảo vệ hành tinh sống của con người.

Đâu là nơi ô nhiễm môi trường nhất hiện nay?

Trả lời: Dựa trên thống kê thì Lahore, Pakistan là thành phố ô nhiễm nhất thế giới hiện nay. Tại đây có nồng độ PM2.5 năm 2022 bình quân là 97,4 μg/m3.

Pakistan, Ấn Độ là những quốc gia xếp tiếp theo về tình trạng này. Năm 2023, các chỉ số đo được đều vượt trên 50 lần mức cho phép.

Ô nhiễm môi trường có khiến động thực vật tuyệt chủng không?

Trả lời: Môi trường ô nhiễm khiến hệ sinh thái bị phá huỷ. Điều này dẫn đến nhiều loài động thực vật đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng. Ví dụ như Ếch vàng, Báo Zanziba, Chim Poouli, Bướm trắng khổng lồ, Dê núi Anpơ, Tê giác đen Tây Phi…

Nguyên nhân do chúng không được sống trong điều kiện phù hợp để sinh sản, phát triển.  Nếu tình trạng tiếp tục nghiêm trọng như hiện nay, sẽ còn có nhiều loại biến mất hoàn toàn khỏi trái đất.

Ô nhiễm môi trường đang gia tăng hay giảm bớt?

Trả lời: Tình trạng ô nhiễm môi trường có xu hướng ngày càng gia tăng. Đây trở thành vấn đề đáng báo động ở nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Kết luận

Hiểu rõ thế nào là ô nhiễm môi trường, những hậu quả nghiêm trọng của nó đến con người, thiên nhiên là điều rất cần thiết. Mỗi cá nhân nên có ý thức trong việc giữ gìn môi trường sống luôn trong lành, sạch đẹp.

Bên cạnh việc phát triển khoa học, công nghệ, nâng cao chất lượng cuộc sống thì giữ gìn cảnh quan, hệ sinh thái, tài nguyên thiên nhiên cũng rất quan trọng và cần được quan tâm.